Dzik  (Sus scrofa)

 

  Dzik jest zwierzyną, która w swej sylwetce zachowała surowość i dzikość zwierzęcia pierwotnego. Podobny jest on do świni domowej, różnią go jednak od niej: wyższy, silniej rozwinięty przód, zad trochę niższy, wyraźnie opadnięty. Gwizd ( ryj) ma długi, słuchy stojące, mocno obrośnięte, ogon do 30 cm (dłuższy u odyńca niż lochy), prosty, nie skręcony jak u świni domowej, zakończony chwostem (pędzlem). Suknia dzika w zasadzie jest czarna, ale bywa rudawa, brunatna, brązowo siwa, a czasami nawet łaciata. Intensywność barwy suknie zależna jest od pory roku i od miejscowych warunków. W zimie suknia jest ciemniejsza, w lecie jaśniejsza. Skóra dzika pokryta jest długą szczeciną oraz gęstą, krótką sierścią wełnistą. Nogi (biegi) dzika mają czarne racice (rapety) oraz z tyłu raciczki (szpile). Warchlak ma suknię jasną, żółto rudą w ciemne pasy do 5 - 6 miesiąca życia. Ryj (gwizd) dzika ma twardą, dobrze unerwioną tarczę, w której znajdują się otwory nosowe. Ta część ryja nazywa się (tabakierą) i służy do rycia (buchtowania), a ponadto posiada właściwości rozpoznawania dotykiem. Gwizd dzika samca (wycinka i odyńca) uzbrojony jest w kły, tzw. Szable, w dolnej szczęce (żuchwie) i tzw. fajki w szczęce górnej. Lochy też mają kły, ale znacznie mniejsze. U starych (samur) są one dobrze widoczne.

        Dziki są zwierzyną leśną, chociaż nierzadko przebywają czasowo poza lasem. Najodpowiedniejsze warunki dla dzików stwarzają większe lasy liściaste (dąb, buk), mieszane lub iglaste przeplatane młodnikami iglastymi. Mokradła, bagna i podmokłe łąki są ulubione przez dziki. Enklawy łąk śródleśnych i pola uprawne w pobliżu lasu stanowią dla dzików istotny warunek do bytowania. Optymalne warunki dla dzików są na podmokłych chaszczach i w zaroślach bagiennych.

W zależności od wieku i warunków bytu (wyżywienia) masa dzika w poszczególnych grupach wiekowych przedstawia się następująco: warchlaki 15 - 35 kg, przelatki (2-gi rok życia) 35 - 70 kg, lochy i wycinki 70 - 110 kg. Długość ciała dojrzałego dzika wynosi ok. 150 - 180 cm, wysokość do 100 cm. Zdarzają się sztuki, które daleko odbiegają od przeciętnych podanych powyżej. Pełny rozwój fizyczny osiągają dziki w wieku 5 - 6 lat. W tym okresie odyńca w dobrych warunkach wyżywienia osiągają masę do 200 kg i więcej, a samura 150 kg. Lochy mają zwykle masę o ok. 25% mniejszą od odyńców. Dziki dożywają wieku 15 lat.

Głównym pożywieniem dzika są trawy, zioła, krzewy, liście, korzenie, owoce leśne (żołędzie i bukiew), jagody, grzyby, oraz żyjące w ściółce leśnej wszelkiego rodzaju robaki, larwy i chrząszcze. Ponadto dzik zjada ślimaki, jaja ptasie, myszy, gniazda trzmieli, młode ptactwo i mniejszą zwierzynę, którą uda mu się złowić oraz padlinę. Najbardziej ulubione są żołędzie, bukiew i ziemniaki. Dzik z braku dostatecznej karmy w lesie oraz dla zmiany swego żeru wychodzi chętnie na pola i tutaj zjada kartofle, buraki, rzepę, marchew, zboża oraz wszelkie rośliny strączkowe.

Ruja (huczka) dzików odbywa się w końcu listopada, w grudniu, a nawet w styczniu (trwa 4 - 5 tygodni), ale młode lochy często odbywają huczkę wiosną. W okresie rui stare odyńce i wycinki żyjące pojedynczo przyłączają się do watahy, starając się odpędzić od nich młodsze wycinki, a po huczce znowu odłączają się.

Locha prosi się po 4 miesiącach (17 tygodni), a więc v drugiej połowie marca, w kwietniu lub na początku maja. loszki, które huczkę odbywały na wiosnę, proszą się w lecie. Locha daje w miocie przeważnie 4-6 prosiąt, starsze lochy mają nieraz 8-9 sztuk. Locha prosi się w gęstwinie leśnej w barłogu dobrze wyścielonym mchem, liśćmi i gałązkami Drzew iglastych, zwłaszcza świerczyną.

W okresie rui odyńce wydzielają z narządów płciowych mazidło o silnej woni i nim pozostawiają ślad na roślinach i niskich krzakach. Woń ta jest tak charakterystyczna, że jest wyczuwalna także przez myśliwego. Locha dba o warchlaki i rzadko od nich oddala się, a w razie niebezpieczeństwa broni ich zaciekle. Początkowo przez 2 tygodnie przebywają one stale w barłogu, a potem biegają już za matką. W tym okresie często kilka loch z warchlakami łączy się w jedną watahę.

Locha żerując z warchlakami, jeśli wyczuje niebezpieczeństwo, daje warchlakom sygnał głosem ("wuf"), po którym warchlaki przywarowują w trawie lub zbożu tak, że zapewnia to ich niewidoczność, a kiedy niebezpieczeństwo minie, locha takim samym sygnałem odwołuje stan zagrożenia. Locha w razie pisku warchlaka nie obawia się zaatakować myśliwego. Dojrzałość płciową przelatki-samce uzyskują po półtora roku życia.

Najwcześniej na żer wychodzą lochy z warchlakami, starsze natomiast często dopiero późnym wieczorem. Dziki zwykle idą gęstwiną, a na otwartą przestrzeń wychodzą rzadko. W nocy przy księżycu zwykle żerują w cieniu ściany lasu lub drzew. Na żer nieraz idą daleko, w szczególności jeśli jest to kartoflisko lub owoce dębów i buków. Z żerowisk dziki wracają o wschodzie słońca, ale stare odyńce wcześniej. Dziki przechodząc przez gęstwinę i wysoki śnieg idą zwykle gęsiego. Dziki mają stałe ostoje i legowiska. Niepokojone przez turystów i grzybiarzy przenoszą się gdzie indziej, często w pole, i tam przebywają do żniw.

Dzik jest ostrożny i zawsze z barłogu na żer idzie pod wiatr, wraca również pod wiatr. Odyniec (i wycinek) jest szczególnie ostrożny i do swego barłogu podchodzi zatrzymując się często, nadsłuchuje i krąży w pobliżu, zanim wejdzie do barłogu. Dziki mają nieprzyjaciela przede wszystkim w wilkach, które skutecznie mogą atakować pojedyncze, młode sztuki, natomiast wataha potrafi się obronić. Lisy atakują tylko małe warchlaki i to zbłąkane lub odbite od stada.

Dzik w czasie ataku psów siada na zadzie lub przyciska tył do drzewa albo krzaka, osłaniając w ten sposób tylne biegi i brzuch, a broni się kłami i gwałtownymi skokami na boki. Dzik wydaje głos, którego brzmienie jest różne w zależności od sytuacji - w czasie żerowania lub w kąpielisku dziki rechtają (rechocą), w złości fukają - "fuf, podobnie czynią w walce między sobą, na widok niebezpieczeństwa lub uchodząc,  młode w niebezpieczeństwie kwiczą.

 

Jaki jest tryb życia dzików?

Dziki są zwierzyną gromadną, żyją w watahach, którym przewodzi stara locha. W watasze obowiązuje określony porządek. Za prowadzącą lochą idą zwykle warchlaki, a dalej przelatki, wycinki i jałowe lochy. W zimie dziki tworzą większe watahy, bo łatwiej im przetrwać, gdyż starsze i mocniejsze sztuki przeorują śnieg i dokopują się do karmy, a z tego korzystają lochy i warchlaki. Stare dziki - odyńce i samury - żyją pojedynczo, natomiast wycinki i przelatki często łączą się w małe watahy. Dziki żerują w nocy. W dzień pozostający swoich barłogach, które robią sobie w gęstwinach leśnych (młodnikach świerkowych, sosnowych i maliniakach) lub w szuwarach w miejscach podmokłych. Latem dziki wyszukują sobie legowiska także w zbożu, kukurydzy lub innych wysokich uprawach. W zimie zalegają chętnie w mrowiskach, pod wykrotami lub w gęstych młodnikach. Nad wieczorem podnoszą się z barłogu i idą na żer lub ciągną do kąpielisk, aby tam wytarzać się w błocie, by pozbyć się pasożytów i dla ochłody. Następnie wycierają się o drzewa (malują) najczęściej iglaste, gdyż w ten sposób jednocześnie żywicują swoje pióra uzyskując mocny pancerz na skórze.

 

Jaka jest sprawność zmysłów dzika?

Dzik ma wyjątkowo dobry węch. Potrafi zwietrzyć człowieka nawet na dużą odległość (500 m). Zwietrzą nie tylko obecność człowieka, ale także jego ślady, dlatego należy podchodzić dziki zawsze pod wiatr i nie przekraczać przejść dzików, w szczególności tych, którymi dziki zwykle ciągną na żer. Dziki mają również bardzo dobry słuch. Wszelki hałas powodowany pęknięciem gałązek, trzeszczeniem śniegu, klapaniem cholew butów lub szum tarcia odzieży może spłoszyć dziki nawet z daleka, w szczególności żerującego pojedynka. Hałas buchtującej watahy ułatwia jej podejście, przede wszystkim gdy w watasze są warchlaki. Najsłabszy ze zmysłów dzika to jego wzrok. Dzik nie rozpoznaje człowieka nawet z niedalekiej odległości, natomiast zauważa wszelki ruch nóg, rąk lub broni. Także i ten zmysł, choć słaby, myśliwemu nie sprzyja.

 

Kiedy jest okres polowania na dziki?

Na warchlaki, przelatki, wycinki i odyńce poluje się cały rok, zaś na lochy w okresie jesieni i na początku zimy, a więc wtedy, kiedy warchlaki są odchowane. Mimo formalnego zezwolenia na odstrzał loch należy je oszczędzać, w szczególności jeśli stan liczbowy dzików w łowisku tego wymaga.

Jakie są sposoby polowania na dziki?

Na dziki poluje się indywidualnie i zbiorowo, z psami, na podchód, na zasiadkę lub z naganką. Polowania indywidualnie są na podchód i na zasiadkę.

Co stanowi trofeum z dzika?

Najważniejszym trofeum jest oręż, a więc szable (kły) z dolnej szczęki (żuchwy) oraz fajki, kły z górnej szczęki. Lochy też mają oręż, ale znacznie słabszy. Trofeum stanowią również pióra, czyli szczecina z grzbietu (chyb). Kępkę chybu można odpowiednio przygotować jako element dekoracyjny do kapelusza.